Bân-lâm-gí (閩南語) sī Hàn-gí Bân-hong-giân tsit-tsâng tuā tshīunn-tsâng ê 1-ki tshīu-ue, sī siōng-kài ū íng-hiáng-la̍t ê Bân-hong-giân. Kóng-gī ê Bân-lâm-gí hun-pò· huān-uî tsiânn khuah, tsú-iàu thong-hîng tī Hok-kiàn lâm-pō· ê Tsiang-tsiu, Tsuân-tsiu, Ē-mn̂g; Tâi-uân, Kńg-tang Tiô-tsiu, Suànn-thau tē-khu, Luî-tsiu puàn-tó; Hái-lâm-tó; Tsiat-kang-síng lâm-pō· ê Tshong-lâm-kuān, Pîng-iông-kuān, Tōng-thâu-kuān ; Hok-kiàn sai-pō· Lîng-nâ (Hàn-jī: 龍巖) ê tshī-khu kah Tsiang-pîng-kuān; Hok-kiàn tang-pak-pō· ê Hok-tiánn-tshī; Tang-lâm-a tsi̍t-kuá-á kok-ka kah tē-khu.
若普通時人講閩南語、閩南語，彼透底是咧講福建南部泉-漳-廈地區佮台灣這搭的語言。 過去佇中國清朝的時代，西洋人共閩南語叫做Amoy (這是英語，是廈門的變音)，佇東南亞，閩南語予人叫做"Hokkien" (福建話的意思)，佇台灣叫做河洛話、台灣話、台語。
nā phó·-thong-sî lâng kóng Bân-lâm-gí, Bân-lâm-gí, he thàu-té sī leh kóng Hok-kiàn lâm-pō· Tsuân-Tsiang-Hā tē-khu kah Tâi-uân tsit-tah ê gí-giân.Kuè-khì tī Tiong-kok Tshing-tiâu ê sî-tāi, Se-îunn lâng kā Bân-lâm-gú kiò-tsò Amoy (tse sī Ing-gí, sī Ē-mn̂g ê piàn-im). Tī tang-lâm-a, Bân-lâm-gú hō·-lâng kiò-tsuè "Hokkien" (Hok-kiàn-uē ê ì-sù), tī Tâi-uân kiò-tsò Hō-ló-uē, Tâi-uân-uē, Tâi-gí (Tâi-gú).
閩南語發源地( 上原頭的所在)是福建南部的漳州佮泉州這兩个所在。
Bân-lâm-gú huat-guân-tē ( siāng guân-thâu ê só·-tsāi ) si Hok-kiàn lâm-pō· ê Tsiang-tsiu
kah Tsuân-tsiu tsit nn̄g-ê só·-tsāi.
廈門話佮台灣話予人公認是閩南語的標準，佇海南，用文昌話做代表。
Ē-mn̂g-uē kah Tâi-uân-uē hō· lâng kong-jīn sī Bân-lâm-gí ê phiau-tsún. Tī Hái-lâm, iōng Bûn-tshiong-uē tsuè tāi-piáu.
保留古漢語的成份
子音閩南語的子音(聲母)直接繼承上古漢語的聲母系統，佇這方面來講，閩南語並無受著中古時期漢語系語音演變的影響，現此時，咱普遍認為上古漢語有十九个聲母，按照傳統的閩南語十五音來分析，發現閩南語的聲母有十五个，也就是講上古漢語十九个，閩南語共保留十五个。
Pó·-lîu kó·-Hàn-gú ê sîng-hūn
Tsú-imBân-lâm-gú ê tsú-im (siann-bó) ti̍t-tsiap kè-sîng Siōng-kó· Hàn-gú (上古汉语) ê siann-bó hē-thóng, tī tsit hong-bīn lâi kóng, Bân-lâm-gú pīng bô sīu tio̍h Tiong-kó· sî-kî Hàn-gú-hē gú-im ián-piàn ê íng-hiáng. Hiān-tsú-sî, lâng phó·-piàn jīn-uî Siōng-kó· Hàn-gú ū 19-ê siann-bó. Àn-tsiàu thuân-thóng ê Bân-lâm-gú si̍p-ngó·-im (十五音) lâi hun-sik, huat-hiān Bân-lâm-gú ê siann-bó ū 15 ê, iā-to̍h-sī kóng Siōng-kó· Hàn-gú 19 ê, Bân-lâm-gú kā pó-lîu 15 ê.
上古漢語有一寡仔特點： ①"無輕唇音"(古無輕唇)；②"無舌頂音" (古無舌上音); ③"厚舌仔音" (古多舌音)....遮的重要的古代漢語語音現象，閩南語共保存甲誠好勢，今來對應頂懸上古漢語的特點，一條一條來分析：① 閩南語共"非組"佮"帮組" 讀仝音(就是聲母讀仝音)，比論講"飛" ( [pue44] / [pe44] )、"蓬" ( [p‘aŋ24] )、"吠" ( [pui22] )、"微" ( [bi24] )；② "知組"，閩南語的讀法和"端組"相(相同)，比論"豬" ( [ti44] / [tu44] / [tɯ44]), "醜" ( [t‘iu53] ), "程" ( [t‘iŋ24] )；③閩南語共成做"章組"的字，讀佮"端組"仝款，親像"唇" ( [tun24] ), "振" ( [tin53] ) "召" ( [tiau22] ), "注" ( [tu21] )。Siōng-kó· Hàn-gú ū tsi̍t-kuá-á ti̍k-tiám : ①"bô khin-tûn-im" (古无轻唇); ②"bô tsi̍h-tíng-im" (古无舌上音); ③"kāu tsi̍h-á-im" (古多舌音)....Tsiah-ê tiōng-iàu ê kó·-tāi Hàn-gú gú-im hiān-siōng, Bân-lâm-gú kā pó-tsûn kah tsiânn hó-sè, tann lâi tuì-ìng tíng-kuân Siōng-kó· Hàn-gú ê ti̍k-tiám, tsi̍t-tiâu tsi̍t-tiâu lâi hun-sik : ① Bân-lâm-gú kā "非组" kah "帮组" tha̍k kāng im ( to̍h-sī siann-bó tha̍k kāng im ), pí-lūn kóng "飞" ( [pue44] / [pe44] ), "蓬" ( [p‘aŋ24] ), "吠" ( [pui22] ), "微" ( [bi24] ); ② "知组", Bân-lâm-gú ê tha̍k-huat hām "端组" sio-siâng, pí-lūn "猪" ( [ti44] / [tu44] / [tɯ44]), "醜" ( [t‘iu53] ), "程" ( [t‘iŋ24] ); ③ Bân-lâm-gú kā tsiânn tsuē "章组" ê jī, tha̍k kah "端组" kāng-khuán, tshan-tshīunn "唇" ( [tun24] ), "振" ( [tin53] ) "召" ( [tiau22] ), "注" ( [tu21] ).
母音佮聲調
閩南語的母音佮聲調，體現中古音的特點，母音來講，閩南語完整保存中古音六个附音韻韻尾，其中[-p], [-t], [-k]是 塞音，[-m][-n][- ŋ]是鼻音。
Bó-im kah siann-tiāu
Bân-lâm-gú ê bó-im kah siann-tiāu, thé-hiān Tiong-kó·-im (中古音) ê ti̍k-tiám. Bó-im lâi kóng, Bân-lâm-gú uân-tsíng pó-tsûn Tiong-kó·-im 6-ê hú-im-ūn ūn-bué, kî-tiong [-p], [-t], [-k] sī sat-im (塞音), [-m][-n][- ŋ] sī phīnn-im.
聲調方面，中古音"平、上、去、入"分陰陽的特點全部佇閩南語內底得著體現，漳州腔有"陰平、陰上、陰去、陰入、陽平、陽去、陽入"七个調；泉州腔猶閣加保存"陽上"調。
Siann-tiāu hong-bīn, Tiong-kó·-im "pîng, siōng, khì, ji̍p" pun im-iông ê ti̍k-tiám tsuân-pō· tī Bân-lâm-gú lāi-té tit-tio̍h thé-hiān. Tsiang-tsiu-khiunn ū "im-pîng, im-siōng, im-khì, im-ji̍p, iông-pîng, iông-khì, iông-ji̍p" 7-ê tiāu; Tsuân-tsiu-khiunn iáu-koh ke pó-tsûn "iông-siōng" tiāu.
詞語
這陣閩南語的詞語，有誠濟屬於古漢語的成份，上古早會當牽去到春秋戰國的年代，比論講閩南俗語"日時走拋拋，暗時點燈膋"，這內底的"膋"就是彼的時代的言語(《詩經‧小雅‧信南山》有；"執其鸞刀，以啟其毛，取其血膋")，可比論講"衫褲"、"人客"、"趁錢"、"眠床"、"精肉"、"滾水"…等等，遮攏是唐、宋以來古漢語的用詞。
Sû-gí
Tsit-tsūn Bân-lâm-gú ê sû-gí, ū tsiânn tsuē sio̍k-î Kó·-Hàn-gú ê sîng-hūn, siōng kó·-tsá ē-tàng khan khì kàu Tshun-Tshiu, Tsiàn-kok ê nî-tāi, pí-lūn kóng Bân-lâm sio̍k-gú "ji̍t--sî tsáu-phā-phā, àm--sî tiám ting-la̍h", tsit lāi-tué ê "la̍h" to̍h-sī hit-ê sî-tāi ê giân-gí (《诗经·小雅·信南山》有: "执其鸾刀，以启其毛,取其血膋"). Koh pí-lūn kóng "sann-khó·", "lâng-kheh", "thàn-tsînn", "bîn-tshn̂g", "tsiann-bah", "kún-tsuí"…tíng-tíng, tse lóng-sī Tông, Sòng í-lâi Kó·-Hàn-gú ê iōng-sû.
閩南語一寡仔構詞的方式和現代華語拄好顛倒反，不而過煞和古漢語相siâng，親像"鴨母"、"風颱"、"人客"、"親堂"、"跤手"……。
Bân-lâm-gú tsi̍t-kuá-á kò·-sû ê hong-sik hām hiān-tāi Huâ-gú tú-hó tian-tò-píng, put-jî-kò suah hām Kó·-Hàn-gú sio-siâng, tshan-tshīunn "ah-bó", "hong-thai", "lâng-kheh", "tshin-tông", "kha-tshíu"……
古代閩越語的成份
閩南語的形成是古代中原漢語和古代閩越族語言相透濫的過程，現此時，閩南語內底猶原閣保留著濟濟古代閩越語的成份，比論講"虼蚤"、"虼蠽"、"鵁鴒"、"杜猴"、"杜蚓"、"狗蟻"、"交懍恂"、"拍咳啾"、"著咳嗾"……
Kó·-tāi Bân-ua̍t-gú ê sîng-hūn
Bân-lâm-gú ê hîng-sîng sī kó·-tāi Tiong-guân Hàn-gú hām kó·-tāi Bân-ua̍t-tso̍k gú-giân sio-thàu-lām ê kuè-thîng. Hiān-tsú-sî, Bân-lâm-gú lāi-té iu-guân koh pó-lîu tio̍h tsuē-tsuē kó·-tāi Bân-ua̍t-gú ê sîng-hūn, pí-lūn kóng "ka-tsáu", "ka-tsua̍h", "ka-līng", "tō·-kâu", "tō·-ún", "káu-hiā", "ka-lún-sún", "phah-kha-tshìunn","tio̍h-ka-tsa̍k"……
外來語的借詞
對唐朝的時代開始，泉州就發展成做"東方第一大港"，古代海上絲綢之路的起點佇泉州，此去，閩南這搭和中東、 東南亞的來往加誠捷，過番的番客將外鄉的語言紮轉來福建，年久月深，有的外來語的語詞煞濫落閩南語，成做閩南語的一部份，這款的，比論"sat-bûn"(雪文)、"pa-sat" (巴刹)、"chi-ku-la̍t"(芝車力)、"chu- lu̍t" (雪茄), "phia̍t-á" (撇仔)、"tōng-kak" (拐杖)、"si̍p-pán-á" (鐵板手)、"ba̍k-thâu" (商標)、"àu-sài" (出界)、"te̍k-sî" (出租車)、"pa-sū" (巴士車)、má-tih (死亡)、"gō·-kha-kī" (騎樓過廊)、"ka-po̍k" / "ka-pò·-mî" (木棉)、"ko-pi" (咖啡)等等。Guā-lâi-gú ê tsioh-sû
Uì Tông-tiâu ê sî-tāi khai-sí, Tsuân-tsiu to̍h huat-tián tsiânn-tsuè "tang-hong tē-it tuā-káng", kó·-tāi hái-siōng si-tîu tsi-lō· ê khí-tiám tī Tsuân-tsiu. Tshú-khì, Bân-lâm tsit-tah hām Tiong-tang, Tang-lâm-a ê lâi-óng ke-tsiânn tsia̍p. Kuè-huan ê huan-kheh tsiong guā-hiunn ê gí-giân tsah tńg-lâi Hok-kiàn, nî-kú-gue̍h-tshim, ū ê guā-lâi-gú ê gí-sû suah lām-lo̍h Bân-lâm-gú, tsiânn-tsuè Bân-lâm-gú ê tsi̍t-pō·-hūn. Tsit-khuán--ê, pí-lūn "sat-bûn", "pa-sat" (巴刹), "tsi-ku-la̍t" (巧克力), "tsu-lu̍t" (雪茄), "phia̍t-á" (碟子), "tōng-kak" (拐杖), "si̍p-pán-á" (铁板手), "ba̍k-thâu" (商标), "àu-sài" (出界), "ti̍k-sî" (出租车), "pa-sū" (巴士车), má-tih (死亡), "gō·-kha-kī" (骑楼过廊), "ka-po̍k" / "ka-pò·-mî" (木棉), "ko-pi" (咖啡) tíng-tíng.
台灣閩南語有閣較濟的外來語借詞，其中上濟的是日語借詞，比論講：o·-tó·-bái、khí-mo·-chih、chu-ná-mih、tò-sàng、sa-sí-mih… 這以外，ôan-á吸收一寡平埔族語佮其他外語的成份。
Tâi-uân Bân-lâm-gí ū koh-khah tsē ê guā-lâi-gí tsioh-sû, kî-tiong siōng tsē--ê sī Ji̍t-gí tsioh-sû, pí-lūn kóng: o·-tó·-bái, khí-mo·-tsih, tsu-ná-mih, tò-sàng, sa-sí-mih… Tse í-guā, uân-á khip-siu tsi̍t-kuá Pênn-po·-tso̍k-gí kah kî-thann guā-gí ê sîng-hūn.
趣味閣複雜的文白異讀
佇漢語系各語言當中，欲講"文白異讀"的現象，閩南語上複雜，"文"就是"文讀音"抑是講"讀冊音"，"白"代表"口語音"抑是"白話音"，閩南語 的"讀冊音"佮"口語音"，會使講是二个互相對應的系統，文、白系統的形成是一段真正複雜的歷史過程，閩南語的文白異讀，舉例如下：Tshù-bī koh ho̍k-tsa̍p ê bûn-pe̍h ī-tho̍k
Tī Hàn-gú-hē kok gú-giân tong-tiong, beh kóng "bûn-pe̍h ī-tho̍k " ê hiān-siōng, Bân-lâm-gú iāng ho̍k-tsa̍p. "bûn" to̍h-sī "bûn-tho̍k-im" a̍h-sī kóng "tha̍k-tsheh-im", "pe̍h" tāi-piáu "kháu-gí-im" a̍h-sī "pe̍h-uē-im". Bân-lâm-gú ê "tha̍k-tsheh-im" kah "kháu-gí-im", ē-sái kóng sī 2-ê hō·-siong tuì-ìng ê hē-thóng. Bûn, pe̍h hē-thóng ê hîng-sîng sī tsi̍t-tuānn tsin-tsiànn ho̍k-tsa̍p ê li̍k-sú kuè-thîng. Bân-lâm-gú ê bûn-pe̍h ī-tho̍k, kú-lē jû-hā:
| 漢字 | 文讀音 | 白話音 |
|---|---|---|
| 成 | sêng | siâⁿ, chiâⁿ, chhiâⁿ |
| 上 | siōng / siāng | chiūⁿ, chhiūⁿ |
| 漳 | chiang | chiuⁿ, cheng |
Hàn-jī bûn-tho̍k-im pe̍h-uē-im
成 sîng siânn, tsiânn, tshiânn
上 siōng / siāng tsīunn, tshīunn
漳 tsiang tsiunn, tsing
閩南語拼音符號（抑是拼音文字）的頭總
每一種人類語言攏有家己的音標系統，目前，每一種語言的音標系統攏使用符號來記錄，有的語言的音標系統siâng時存在幾若種" 拼音符號 "，比論講閩南語。
Bân-lâm-gí phìng-im hû-hō (a̍h-sī phìng-im bûn-jī ) ê thâu-tsáng
Muí tsi̍t-tsióng jîn-luī gú-giân lóng ū ka-tī ê im-phiau hē-thóng, bo̍k-tsiân, muí tsi̍t-tsióng gú-giân ê im-phiau hē-thóng lóng sú-iōng hû-hō lâi kì-lio̍k. Ū-ê gú-giân ê im-phiau hē-thóng siâng-sî tsûn-tsāi kuí-nā-tsióng " phìng-im hû-hō ", pí-lūn kóng Bân-lâm-gú.
世界各地的學者對"拼音符號"的內含，有無仝款的理解，有的人主張共"拼音符號"當做文字來看待，不而過嘛有有人反對。
Se-kài kok-tē ê ha̍k-tsiá tuì " Phìng-im hû-hō " ê luē-hâm, ū bô kāng-khuán ê lí-kài. Ū-ê lâng tsú-tiunn kā " Phìng-im hû-hō " tòng-tsuè bûn-jī lâi khuànn-thāi, put-jî-kò mā ū lâng huán-tuì.
台灣有誠濟語言學者主張閩南語拼音符號嘛是文字，比論講白話字就是當中的一種，事實，按照歷史的角度來看，白話字前到今攏是予人當做文字咧使用，只不過，白話字原仔具備拼音的功能，所以有時白話字又閣扮演著音標的角色。Tâi-uân ū tsiânn tsē gú-giân ha̍k-tsiá tsú-tiunn Bân-lâm-gí phìng-im hû-hō mā sī bûn-jī, pí-lūn kóng Pe̍h-uē-jī to̍h-sī tang-tiong ê tsi̍t-tsióng. Sū-si̍t, àn-tsiàu li̍k-sú ê kak-tō· lâi khuànn, Pe̍h-uē-jī tsîng-kàu-tann lóng sī hō·-lâng tòng-tsò bûn-jī teh sú-iōng, tsí-put-kò, Pe̍h-uē-jī uân-á kū-pī phìng-im ê kong-lîng, só·-í ū-sî Pe̍h-uē-jī īu-koh pān-ián tio̍h im-phiau ê kak-sik.
台灣的閩南語音標
今閩南語的音標上少超過六十四種（楊允言 / 張學謙，1999年），會使講是"百百款"，有的用注音符號，有的用日本的Kha-na（漢字：仮名，包括ひらがな佮カタカナ），閣有的用諺文符號... 啊上蓋濟-的是使用羅馬字，總-是，目前攏猶未統一，濟濟種拼音當中，上蓋時行、使用人口上蓋濟-的，主要是羅馬字的白話字（教會羅馬字）、TLPA佮 通用拼音，這三種拼音，佇台灣，人講三大派系，到今為止，三大派系當中干焦白話字有咧做文字使用。
Tâi-uân ê Bân-lâm-gí im-phiau
Tann Bân-lâm-gí ê im-phiau siāng-tsió tshiau-kuè 64 tsióng ( Îunn Ún-giân / Tiunn Ha̍k-khiam, 1999 nî ), ē-sái kóng sī "pah-pah-khuán". Ū-ê iōng tsù-im hû-hō, ū-ê iōng Ji̍t-bûn ê Kha-na ( Hàn-jī: 仮名, pau-kuah ひらがな kah カタカナ ), koh ū-ê iōng Gān-bûn (Hàn-jī:諺文) hû-hō... Ah siāng-kài tsē--ê sī sú-iōng Lô-má-jī. Tsóng--sī, bo̍k-tsiân lóng iáu-buē thóng-it. Tsuē-tsuē tsióng phìng-im tang-tiong, siāng-kài sînn-kiânn, sú-iōng jîn-kháu siāng-kài tsē--ê, tsú-iàu sī Lô-má-jī ê Pe̍h-uē-jī ( Kàu-huē Lô-má-jī ), TLPA kah Tong-iōng Phìng-im. Tsit 3 tsióng phìng-im, tī Tâi-uân, lâng kóng 3 tuā phài-hē. Kàu tann uî-tsí, 3 tuā phài-hē tang-tiong kan-na Pe̍h-uē-jī ū teh tsò bûn-jī sú-iōng.
三大派系的比較
*白話字：請參考白話字這篇文章。*TLPA（全稱"台語音標方案"，讀做Tho·-lú-pà）
Sann tuā phài-hē ê pí-kàu
* Pe̍h-uē-jī: tshiánn tsham-khó Pe̍h-uē-jī tsit-phinn bûn-tsiunn.
* TLPA (tsuân-tshing "Tâi-gú Im-phiau Hong-àn", tha̍k-tsuè Tho·-lú-pà )
1991年8月17號，學者洪惟仁、張裕宏、董忠司三人chhōa頭成立台灣語文學會，無偌久了後，台灣語文學會佇白話字音標系統的基礎上制定出一套新-的"台語音標"（拼音符號），號名"台語音標方案"（Taiwan Language Phonetic Alphabet，簡稱TLPA）。
1991 nî 8 gue̍h 17 hō, ha̍k-tsiá Âng Uî-jîn, Tiunn Jū-hông, Táng Tiong-su sann lâng tshuā-thâu sîng-li̍p Tâi-uân Gú-bûn Ha̍k-huē. Bô luā kú liáu-āu, Tâi-uân Gú-bûn Ha̍k-huē tī Pe̍h-uē-jī im-phiau hē-thóng ê ki-tshó· siōng tsè-tīng tshut tsi̍t-thò Sin--ê "Tâi-gí Im-phiau" ( phìng-im hû-hō ), hō-miâ "Tâi-gú Im-phiau Hong-àn" ( Taiwan Language Phonetic Alphabet, kán-tshing TLPA ).
欲制定TLPA的原因是：" (1)台語音標有真濟套，阻礙台灣語言的學習佮發展；(2)白話字無完全適合電腦" ( 台語符號的競爭─以TLPA佮白話字做例. 楊允言 )。
Beh tsè-tīng TLPA ê guân-in sī: " (1) Tâi-gí im-phiau ū tsin tsuē thó, tsó·-gāi Tâi-uân gí-giân ê ha̍k-si̍p kah huat-tián; (2) Pe̍h-uē-jī bô uân-tsuân sik-ha̍p tiān-náu " ( 台語符號ê競爭─以TLPA kah白話字做例. Îunn Ún-giân ).
TLPA和白話字(POJ)上主要的差別是：
| 方案 | TLPA | POJ | 說明 |
|---|---|---|---|
| 子音 | c, ch | ch, chh | 初期TLPA是ts, tsh |
| 母音 | ue, ua | oe, oa | |
| 母音 | oo | o· | |
| 母音 | ing | eng | |
| 鼻化音 | nn | ⁿ | |
| 調符 | a1,a2,a3,a4,a5,a7,a8 | a,á,à,a,â,ā,a̍ | 用 "-a "做比論 |
TLPA hām Pe̍h-uē-jī (POJ) siōng tsú-iàu ê tsha-pia̍t sī:
TLPA hām POJ tsú-iàu ê tsha-pia̍t Hong-àn TLPA POJ sueh-bîng
tsú-im c, ts ts, tsh tsho·-kî TLPA sī ts, tsh
bó-im ue, ua ue, ua
bó-im oo o·
bó-im ing ing
phīnn-huà-im nn nn
tiāu-hû a1,á,à,a4,â,ā,a̍ a,á,à,a,â,ā,a̍ iōng "-a " tsuè pí-lūn
TLPA
公佈了後，佇台灣閩南語界引起真大的風波，造成TLPA的支持者和POJ支持者二派之間長期來咧對抗。通用拼音TLPA kong-pò· liáu-āu, tī Tâi-uân Bân-lâm-gí-kài ín-khì tsin tuā ê hong-pho, tsō-tsiânn TLPA ê tsi-tsî-tsiá hām POJ tsi-tsî-tsiá 2-phài tsi-kan tn̂g-kî lâi leh tuì-khòng.
* Thong-iōng Phìng-im
福建的閩南語拼音方案
- 福建閩南，ôan-á是上早時行白話字的所在之一，這方面的信息，請參考閩南語白話字的歷史，到甲現此時為止，佇閩南民間的教堂，ôan-á猶閣有人咧使用白話字(許長安，廈門大學)，不而過人數無濟矣。
* Hok-kiàn Bân-lâm, uân-á sī siāng tsá sînn-kiânn Pe̍h-uē-jī ê só·-tsāi tsi-it, tsit hong-bīn ê sìn-sit, tshiánn tsham-khuànn Bân-lâm-gí Pe̍h-uē-jī ê li̍k-sú. Kàu kah hiān-tsú-sî uî tsí, tī Bân-lâm bîn-kan ê káu-tn̂g, uân-á iáu-koh ū lâng teh sú-iōng Pe̍h-uē-jī (Khó· Tiông-an, Ē-mn̂g Tāi-ha̍k), put-jî-kò lâng-sò· í-king bô tsuē ah.
- 普閩式：廈門大學中國語言文學研究所漢語方言室佇1982年編寫一本名號做"普通話閩南方言詞典"的著作（主編人: 黃典誠、周長楫），這本詞典所採用的羅馬拼音方案（簡稱普閩式），路尾一直予中國大陸的一部份學者提來使用。
- 不而過，佇中國大陸，對閩南語來講，上蓋濟人使用的音標，是國際音標。
白化字的音標系統
白話字的音標系統請參看廈門話語音系統這篇。Pe̍h-uē-jī ê im-phiau hē-thóng
Pe̍h-uē-jī ê im-phiau hē-thóng tshiánn tsham-khuànn Ē-mn̂g-uē gú-im hē-thóng tsit-phinn.
閩南語文字化簡介
早期的閩南語文學中國古代漢語文學，透底是孔子字（華語：文言文）的文獻占絕對的贏面，抑若屬於白話文的唐人字，就誠罕得提來做文學創作，一直到甲明、清的時代，才較捷有咧看著通俗的口語小說，比論中國的古典四大名作就是這个時期的作品，佇這種環境背景之下，上早的閩南語文學作品"荔鏡記"出版，並且佇泉州佮潮州這褡成做蓋時行的戲文，不而過實在講，荔鏡記猶閣毋是真真正正的閩南語文。
Bân-lâm-gú bûn-jī-huà kán-kài
Tsá-kî ê Bân-lâm-gú bûn-ha̍k
Tiong-kok kó·-tāi Hàn-gú bûn-ha̍k, thàu-té sī Khóng-tsú-jī (Huâ-gú: 文言文) ê bûn-hiàn tsiàm tsua̍t-tuì ê iânn-bīn, iah nā sio̍k-î pe̍h-uē-bûn ê Tn̂g-lâng-jī, to̍h tsiânn hán-tit the̍h lâi tsuè bûn-ha̍k tshòng-tsok. It-ti̍t kàu kah Bîng, Tshing ê sî-tāi, tsiah khah tsia̍p ū leh khuànn tio̍h thong-sio̍k ê kháu-gú siáu-suat, pí-lūn Tiong-kok ê kó·-tián sù tāi bîng-tsok to̍h-sī tsit-ê sî-kî ê tsok-phín. Tī tsit-tsióng khuân-kíng kah puē-kíng tsi-hā, siōng tsá ê Bân-lâm-gú bûn-ha̍k tsok-phín "Lē-kiànn-kì" (荔镜记) tshut-pán, pīng-tshiánn tī Tsuân-tsiu kah Tiô-tsiu tsit-tah tsiânn-tsuè kài sî-kiânn ê hì-bûn. Put-jî-kò si̍t-tsāi kóng, Lē-kiànn-kì iáu-koh m̄-sī tsin-tsin-tsiànn-tsiànn ê Bân-lâm-gú bûn.
上蓋會當代表早期閩南語文字-的，是記載泉州南管藝術（包括南管樂和南管戲）的樂譜佮路尾記載歌仔戲戲文的歌仔冊。
Siōng-kài ē-tàng tāi-piáu tsá-kî Bân-lâm-gú bûn-jī--ê, sī kì-tsài Tsuân-tsiu lâm-kuán gē-su̍t (pau-kuah lâm-kuán-ga̍k hām lâm-kuán-hì ) ê ga̍k-phó· kah lō·-bué kì-tsài kua-á-hì hì-bûn ê kua-á-tsheh.
20世紀頂半段的閩南語文運動
西元20世紀的早期佮中期，台灣去予日本殖民統治，彼當時，一寡字台灣在地的文學人士，發覺著本土語言的重要，怹呼籲台灣在地人著愛用"上蓋親切的台灣話來創作台灣的文學"，不而過因為日本殖民政府為著推行皇民化運動，煞全面禁止佇台灣使用漢文，致使拄咧發穎的鄉土母語文學運動煞全臭焦烏漚去，這个時期，推捒鄉土母語文學運動的代表人物，主要包括；:連溫卿、連雅堂、黄石輝、郭秋生。
20 sè-kì tíng-puànn-tuānn ê Bân-lâm-gú-bûn ūn-tōng
Se-guân 20 sè-kì ê tsá-kî kah tiong-kî, Tâi-uân khì hō· Ji̍t-pún si̍t-bîn thóng-tī. Hit-tong-sî, tsi̍t-kuá-á Tâi-uân tsāi-tuē ê bûn-ha̍k jîn-sū, huat-kak tio̍h pún-thó· gú-giân ê tiōng-iàu, in ho·-iok Tâi-uân tsāi-tuē-lâng to̍h-ài iōng "siōng-kài tshin-tshiat ê Tâi-uân-uē lâi tshóng-tsok Tâi-uân ê bûn-ha̍k". Put-jî-kò in-uī Ji̍t-pún si̍t-bîn tsìng-hú uī-tio̍h thui-hîng hông-bîn-huà ūn-tōng, suah tsuân-bīn kìm-tsí tī Tâi-uân sú-iōng Hàn-bûn, tì-sú tú leh puh-ínn ê hiong-thó· bó-gú bûn-ha̍k ūn-tōng suah tsuânn tshàu-ta o·-áu khì. Tsit-ê sî-kî, thui-sak hiong-thó· bó-gú bûn-ha̍k ūn-tōng ê tāi-piáu jîn-bu̍t, tsú-iàu pau-kuah: Liân Un-khing (连温卿), Liân Ngá-tông (连雅堂), N̂g Si̍k-hui (黄石辉), Keh Tshiu-sing (郭秋生).
1970年代的閩南語文運動
自國民黨政府宣佈戒嚴了後，台灣的閩南語文創作chôaⁿ雄雄時行-起來，成做作家佮學者嘛攏加入"閩南語文創作"這支隊伍，有關資料的記載顯示，這陣人當中較主要-的是：林錦賢、林宗源、黄勁連、林央敏、洪惟仁、鄭良偉、陳明仁、杜潘芳格、吳秀麗、李勤岸等等。
1970 nî-tāi ê Bân-lâm-gú-bûn ūn-tōng
Tū Kok-bîn-tóng tsìng-hú suan-pò· kái-giâm liáu-āu, Tâi-uân ê Bân-lâm-gú-bûn tshòng-tsok tsuânn hiông-hiông sî-kiânn--khí-lâi, tsiânn-tsuē tsok-ka kah ha̍k-tsiá mā lóng ka-ji̍p "Bân-lâm-gú-bûn tshòng-tsok" tsit-ki tuī-ngó·. Íu-kuan tsu-liāu ê kì-tsài hián-sī, tsit-tīn lâng tang-tiong khah tsú-iàu--ê sī: Lîm-kím-hiân (林锦贤), Lîm Tsong-guân (林宗源), N̂g Kìng-liân (黄劲连), Lîm Iong-bín (林央敏), Âng Uî-jîn (洪惟仁), Tēnn Liông-uí (郑良伟), Tân Bîng-jîn (陈明仁), Tō·-Phuann Hong-keh, (杜潘芳格), Ngô· Sìu-lē (吴秀丽), Lí Khîn-huānn (李勤岸), tíng-tíng.
閩南語文的書寫系統
閩南語是漢族語言的一種，伊的書寫系統和現代漢語白話文（也就是華語書面文）完全無相siâng，閩南語的書寫系統寫-的是閩南語白話文，嘛著是"口語"，閩南語白話文有當時仔簡稱號做"閩南語文"，台灣較捷講做"台語文"。
Bân-lâm-gú-bûn ê su-siá hē-thóng
Bân-lâm-gú sī Hàn-tso̍k gí-giân ê tsi̍t-tsió̍ng, i ê su-siá hē-thóng hām Hiān-tāi Hàn-gú Pe̍h-uē-bûn (iā-to̍h-sī Huâ-gí su-bīn-gú) uân-tsuân bô sio-siâng. Bân-lâm-gú ê su-siá hē-thóng siá--ê sī Bân-lâm-gú pe̍h-uē-bûn, mā-to̍h-sī "kháu-gú". Bân-lâm-gú pe̍h-uē-bûn ū-tang-sî-á kán-tshing hō·-tsuè "Bân-lâm-gú-bûn", Tâi-uân khah tsia̍p kóng tsuè "Tâi-gí-bûn".
寫閩南語文，採用佗一種文字呢？實在講，這个問題佇母語界到今並無共識，而且這方面的工課主要嘛干焦是台灣人咧做，佇台灣，閩南語的書寫，主要有：
Siá Bân-lâm-gú-bûn, tshái-iōng tó-tsi̍t-tsióng bûn-jī leh? si̍t-tsāi kóng, tsit-ê būn-tuê tī bú-gú-kài kàu tann pīng bô kiōng-sik, jî-tshiánn tsit hong-bīn ê khang-khè tsú-iàu mā kan-na sī Tâi-uân-lâng teh tsuè. Tī Tâi-uân, Bân-lâm-gú ê su-siá, tsú-iàu ū:
- 全部用漢字，簡稱"全漢"。
- 全部用羅馬字，簡稱"全羅"。
- 漢字佮羅馬字同齊用，透濫做一个，根據個人寫字的風格佮習慣無仝款，會使分做"偏漢"佮"偏羅"。
- 其他的方式，比論；注音式、kha-na(假名)式、諺文式..等等。
- * Tsuân-pō· iōng Hàn-jī, kán-tshing "tsuân-Hán".
* Tsuân-pō· iōng Lô-má-jī, kán-tshing "tsuân-Lô".
* Hán-jī kah Lô-mā-jī tâng-tsê iōng, thàu-lām tsuè-tsi̍t-ē. Kūn-kù kok lâng siá-jī ê hong-keh kah si̍p-kuàn bô kāng-khuán, ē-sái pun-tsò "phian-Hàn" kah "phian-Lô".
* Kî-thann ê hong-sik, pí-lūn: Tsú-im sik, kha-na sik, Gān-bûn sik...tíng-íng.
總-是，現此時，台灣閩南語的書寫ôan-á猶未達成統一的意見，派系成做，可比一樣米飼百樣人，予人看甲霧嗄嗄閣花膏膏，不而過，從1990年來以來，主張行全羅路線蓋大，當中上顯目-的是白話字文，支持者解說講全羅起碼有下跤的優點，彼是漢字抑是其他形式的文字符號無法度通比並-的：
Tsóng--sī, hiān-tsú-sî, Tâi-uân Bân-lâm-gú ê su-siá uân-á iáu-bē ta̍t-sîng thóng-it ê ì-kiàn, phài-hē tsiânn tsuē, khó-pí tsi̍t-īunn bí tshī phah-īunn lâng, hō· lâng khuànn kah bū-sahnn-sahnn koh hue-kô-kô. Put-jî-kò, tsîng 1990 nî-lâi í-lâi, tsú-tiunn kiânn tsuân-Lô lō·-suànn ê siann-sueh kài tuā, tang-tiong siāng hiánn-ba̍k--ê sī POJ-bûn. Tsi-tshî-tsiá kái-sueh kóng tsuân-Lô khí-bé ū ē-kha ê iu-tiám, he sī Hán-jī a̍h-sī kî-thann hîng-sik ê bûn-jī hû-hō bô huat-tō· thang pí-phīng--ê:
1.上方便佮別種仝款使用羅馬字的語文進行溝通。
2.羅馬字是表音文字，會當準確來標示佮記錄語音。
3.Thiaⁿ-í-kóng羅馬字閣有電腦處理這方面的優勢？不而過現此時對閩南語羅馬字來講，這款的"優勢"不存在，因為閩南語羅馬字佇這方面拄才咧起步爾，猶閣毋是真成熟，猶原有袂少欠點佇-咧。
4.嘛有袂少人認為使用全羅會當徹底脫離漢字的束縛，支持脫漢-的，閣有兩種無仝觀點的人，一種認為欲脫漢是因為漢字無夠用、效益下、誠兩光；閣另一種主張只有脫漢才會當予台灣佇文化上完權來佮中國扯予伊離離離。
1.siāng hong-piān kah pa̍t-tsióng kāng-khuán sú-iōng Lô-má-jī ê gú-bûn tsìn-hîng ko·-thong;
2. Lô-má-jī sī piáu-im bûn-jī, ē-tàng tsún-khak lâi phiau-sī kah kì-lio̍h gú-im.
4. mā ū buē-tsió lâng jīn-uî sú-iōng tsuân-Lô ē-tàng thiat-tué thuat-lī Hàn-jī ê sok-pa̍k. Tsi-tshî thuat-Hàn--ê, koh ū 2-tsióng bô kâng kuan-tiám ê lâng, 1-tsióng jīn-uî beh thuat-Hàn sī in-uī Hàn-jī bô-kàu iōng, hāu-ik kē, tsiânn lióng-kong; kok līng-1-tsióng tsú-tiunn tsí-ū thuat-Hàn tsiah ē-tàng hō· Tâi-uân tī bûn-huà siōng uân-tsuân lâi kah Tiong-kok tshé hō·-i lī-lī-lī.
目前，台灣閩南語文的書寫，較成功-的，包括：(1)一寡仔採用"全羅"抑是"漢羅"的刊物，比論講"台文通訊"、台文罔報..等等，(2)網站，親像完全採用白話字的閩南語維基百科佮伊的姊妹事工等等。
Bo̍k-tsiân, Tâi-uân Bân-lâm-gú-bûn ê su-siá, khah sîng-kong--ê, pau-kuah: (1) tsit-kuà-á tshái-iōng "Tsuân-Lô" a̍h-sī "Hàn-Lô" ê khan-bu̍t. Pí-lūn kóng "Tâi-bûn Thong-sìn", Tâi-bûn Bóng-pò...tíng-tíng. (2) Bāng-tsām, tshan-tshīunn uân-tsuân tshái-iōng POJ ê Bân-lâm-gí wikipedia kah i ê tsí-bē sū-kang tíng-tíng.
閩南語有濟濟的名講-起來是仝一種語言，不而過佇無仝的鄉里，凡勢著有無仝的名稱，現此時，佇福建，人透底共叫做"閩南語"（閩南話），有當時仔家己人嘛講"咱人話"，佇東南亞，透底共叫做福建話，毋過踮菲律賓嘛chhêng在有講"咱厝話"，台灣的講法上蓋濟，有"台語"、"河佬話"、"閩南語"...濟濟種，當然，仝款嘛是有人講"咱厝話"。
Bân-lâm-gú ū tsuē-tsuē ê miâKóng--khí-lâi sī kāng tsi̍t-tsióng gú-giân, put-jî-kò tī bô-kâng ê hiunn-lí, huān-sè to̍h ū bô-kâng ê miâ-tshing. Hiān-tsú-sî, tī Hok-kiàn, lâng thàu-té kā kiò-tsuè "Bân-lâm-gú" (Bân-lâm-uē), ū-tang-sî-á ka-kī lâng tuì ka-kī lâng mā kóng "lán-lâng-uē". Tī Tang-lâm-a, thàu-té kā kiò-tsuè Hok-kiàn-uē, m̄-koh tiàm Hui-lu̍t-pin mā tshîng-tsāi ū leh kóng "lán-tshù-uē". Tâi-uân ê kóng-huat siōng-kài tsuē, ū "Tâi-gí", "Hō-ló-uē", "Bân-lâm-gí"...tsuē-tsuē tsióng, tong-jiân, kāng-khuán mā-sī ū lâng kóng "lán-tshù-uē".
台灣，有濟濟人無承認"台語"著是"閩南語"，怹認為現此時的"台語"和福建閩南語是兩種無相siâng的語言，主張這項觀點的理由是：
Tâi-uân, ū tsē-tsē lâng bô sîng-jīn "Tâi-gí" to̍h-sī "Bân-lâm-gí", in jīn-uî Hiān-tsú-sî ê "Tâi-gí" hām Hok-kiàn Bân-lâm-gí sī 2-tsióng bô siô-siâng ê gí-giân. Tsú-tiunn tsit-hāng kuan-tiám ê lí-îu sī:
- 台語已經濫摻著誠濟外來語言，特別是日本話的語詞。
- 福建話過台灣三四百冬-矣，台灣話直透咧變化，變甲參福建無相siâng。
- 袂少主張台灣獨立建國的人按政治的角度咧考慮，怹強調台灣還台灣、中國還中國，魚還魚、蝦還蝦，愛分清楚。
2. Hok-kiàn-uē kuè Tâi-uân sann-sì-pah tang--a, Tâi-uân-uē ti̍t-thàu leh piàn-huà, piàn kah tshām Hok-kiàn bô siô-siâng.
3. Buē-tsió tsú-tiunn Tâi-uân to̍k-li̍p kiàn-kok ê lâng àn tsìng-tī ê kak-tō· leh khó-lū, in kiông-tiāu Tâi-uân huân Tâi-uân, Tiong-kok huân Tiong-kok; hî huân hî, hê huân hê, ài pun tshing-tshó.
外部連結
改寫閩南語維基:Bân-lâm-gú(http://zh-min-nan.wikipedia.org /wiki/B%C3%A2n-l%C3%A2m-g%C3%BA) 原作者:Limkianhui Pektiong 無名氏 Kaihsu Tomchiukc...等等
版權:CC-by-sa
沒有留言:
張貼留言