正義

正義是人和牽涉的代誌佮物件攏佇一種理想、閣道德上正確的狀態，這个理想自來毋捌實現-過，這世間，四界齊是無平正的代誌，雖罔按呢，大部份的人攏認為咱著佮無正義對敵閣打整-伊，世界上濟濟社會和政治運動oan-nā佮爭較正義有底代。

Tsìng-gī sī lâng, hām khan-sia̍p ê tāi-tsì kap mi̍h-kiānn lóng tī 1-tsióng lí-sióng, koh tō-tik-siōng tsìng-khak ê tsōng-thài. Tsit-ê lí-sióng tsū-lâi m̄-bat si̍t-hiān--kuè, tsit-sè-kan, sì-kuè tsiâu sī bô pênn-tsiànn ê tāi-tsì. Sui-bóng án-ne, tuā-pōo-hūn ê lâng lóng jīn-uî lán tio̍h kap bô-tsìng-gī tuì-ti̍k koh tánn-tsíng--i, sè-kài-siōng tsē-tsē siā-huē hām tsìng-tī ūn-tōng uan-nā kap tsing-kàu tsìng-gī ū tī-tāi.

毋過，到底正義佮無正義的現實，對咱有啥物要求，咱著做啥物才著-咧，這項代誌，咱人猶無蓋清楚，現此時人類煞踮佇一款礙虐的地位，差不多人攏掠正義不止仔重要，總-是無確定佇咱本身的角色、機構、行放抑整個世界來講，欲按怎判斷啥物是正義、啥物閣無正義。

M̄-koh, tàu-té tsìng-gī kap bô-tsìng-gī ê hiān-si̍t, tuì lán ū siánn-mi̍h iau-kîu, lán tio̍h tsò siánn-mi̍h tsiah tio̍h--leh, tsit-hāng tāi-tsì, lán lâng iáu bô kài tshing-tshó, hiān-tshú-sî jîn-luī suah tiàm tī 1-khuán gāi-gio̍h ê tē-uī, tsha-put-to lâng lóng lia̍h tsìng-gī put-tsí-á tiōng-iàu, tsóng--sī bô-khak-tīng tī lán pún-sin ê kak-sik, ki-kòo, kiânn-pàng ia̍h tsíng-kô sè-kài lâi kóng, beh án-tsuánn phuànn-tuàn siánn-mi̍h sī tsìng-gī, siánn-mi̍h koh bô-tsìng-gī.

這个問題久長以來就是哲學討論的內容，親像講，正義究真是啥物，閣要求咱著按怎做？這兩个問題通講是從古早佮今就上捷hông討論-的，比論講，佇一个社會內底，著按怎共財利做分伻？是予隨人攏平濟？抑是予gâu人來決定？或者是照隨人的地位來分？這个問題佇過去2,500年直直討論佮誠激膠，哲學家、政治學者、神學家、法律學者和濟濟人攏想欲共正義的原頭、本質佮要求等等拆明。

Tsit-ê būn-tê kú-tn̂g í-lâi tō-sī tiat-ha̍k thó-lūn ê luē-iông, tshin-tshīunn-kóng, tsìng-gī kìu-tsin sī siánn-mi̍h, koh iau-kîu lán tio̍h án-tsuánn tsò? Tsit-2-ê būn-tê thang kóng sī tsîng kóo-tsá kah tann tō siōng tsia̍p hông thó-lūn--ê. Pí-lūn-kóng, tī 1-ê siā-huē lāi-té, tio̍h án-tsuánn kā tsâi-lī tsò pun-phenn? Sī hōo suî-lâng lóng pênn tsē? Ia̍h-sī hōo gâu-lâng lâi kuat-tīng? Hi̍k-tsiá-sī tsiàu suî-lâng ê tē-uī lâi pun? Tsit-ê būn-tê tī kuè-khì 2,500-nî ti̍t-ti̍t thó-lūn kah tsiânn kik-ka. Tiat-ha̍k-ka, tsìng-tī-ha̍k-tsiá, sîn-ha̍k-ka, huat-lu̍t-ha̍k-tsiá hām tsē-tsē lâng lóng sīunn-beh kā tsìng-gī ê guân-thâu, pún-tsit kap iau-kîu tíng-tíng thiah-bîng.

咱會當共正義看做一種德行，若共當做人的性質來講，正義干焦通佇怹的行放佮怹做成的慣習來表現；咱嘛會用得共正義看做行放抑慣習的性質，若按呢，就干焦佇人有這號行放或是行彼號慣習的時才會當表現，正義的原頭隨人想-的攏各樣，檢采是和諧、神的命令、自然的規則、抑是人所創造-的，閣嘛有可能是別項加真基本，毋過四常人感覺無遐重要的倫理標準。

Lán ē-tàng kā tsìng-gī khuànn-tsò 1-tsióng tik-hīng, nā kā tòng-tsò lâng ê sìng-tsit lâi kóng, tsìng-gī kan-tann thang tī in ê kiânn-pàng kap in tsò-tsiânn ê kuàn-si̍p lâi piáu-hiān; lán mā ē-īng-tit kā tsìng-gī khuànn-tsò kiânn-pàng ia̍h kuàn-si̍p ê sìng-tsit, nā án-ne, tō kan-tann tī lâng ū tsit-hō kiânn-pàng hi̍k-sī kiânn hit-hō kuàn-si̍p ê sî tsiah ē-tàng piáu-hiān. Tsìng-gī ê guân-thâu suî-lâng sīunn--ê lóng koh-īunn, kiám-tshái sī hô-hâi, sîn ê bīng-līng, tsū-jiân ê kui-tsik, ia̍h-sī lâng sóo tshòng-tsō--ê, koh mā ū-khó-lîng sī pa̍t-hāng ke tsin ki-pún, m̄-koh sòo-siông lâng kám-kak bô hiah tiōng-iàu ê lûn-lí piau-tsún.

正義的要求主要有兩方面：分伻佮打整，分伻的正義檢采是要求平等，予人怹應該得-著的，予上蓋宋兇-的得著上大的利益，保護透過逐項著的手路提著的財利，或者是共規个利益最大化，打整的正義包括要求對往過的行放報復，抑是因為未來的後果來罰罪。

Tsìng-gī ê iau-kîu tsú-iàu ū 2-hong-bīn: pun-phenn kap tánn-tsíng. Pun-phenn ê tsìng-gī kiám-tshái sī iau-kîu pîng-tíng, hōo lâng in ìng-kai tit--tio̍h-ê, hōo siōng-kài sòng-hiong--ê tit-tio̍h siōng-tuā ê lī-ik, pó-hōo thàu-kuè ta̍k-hāng tio̍h ê tshíu-lōo the̍h-tio̍h ê tsâi-lī, hi̍k-tsiá-sī kā kui-ê lī-ik tsuè-tāi-huà. Tánn-tsíng ê tsìng-gī pau-kuat iau-kîu tuì íng-kuè ê kiânn-pàng pò-ho̍k, ia̍h sī in-uī bī-lâi ê hiō-kó lâi hua̍t-tsuē.

正義的理想著透過機構才會當實現，遮的機構著處理正當性、程序、法律的制定佮解說的工課。

Tsìng-gī ê lí-sióng tio̍h thàu-kuè ki-kòo tsiah ē-tàng si̍t-hiān, tsiah-ê ki-kòo tio̍h tshú-lí tsìng-tong-sìng, thîng-sū, huat-lu̍t ê tsè-tīng kap kái-sueh ê khang-khuè.

改寫閩南語維基:Chèng-gī 原作者:Taokara,Kiatgak,A-giâu...等等

版權:CC-by-sa